نخستین مرجع فارسی زبان هواداران هری پاتر
قسمت اول
انتشار هری پاتر وسنگ جادودر سال1997وتبعاتی که بدنبال داشت،در نوع خود با اهمیت،عجیب و بی سابقه بود.نویسنده ای گمنام و ناشناخته موفق به تحریرکتابی شده بود که نوجوانان این دوران،خواندن آن را به انجام بازی های جذاب کامپوتری ترجیح می دادند.و علاوه بر این ،داستانی که اکثر شخصیت های آن نوجوان بودند و حوادثش در یک مدرسه می گذشت،بین جوانان و بزرگسالان هم محبوبیت یافته بود.محبوبیت این کتاب به کشورهای اروپایی و آمریکایی محدود نمی شود و کمتر نوجوانی بود که نتواند با این اثر ارتباط برقرار کند .این کتاب جوایز بسیاری را _به خصوص در حیطه ی کتاب های کودکان و نوجوانان _از آن خود کرد و نویسنده اش را به یکی از مشهورترین نام ها بدل کرد.
جی.کی.رولینگ با ناباوری به این وقایع می نگریست و بعد با پولی که بدست آورد،با خیال آسوده مشغول نوشتن دومین کتاب این هفتگانه،هری پاتر و تالار اسرار شد.کتاب دوم در سال 1998 منتشر و بلافاصله با استقبالی بی نظیرمواجه شد.با انتشار جلد سوم وچهارم،یعنی هری پاتر و زندانی آزکابان در سال1999وهری پاتر و جام آتش در سال2000محبوبیت این کتاب ها بیش از پیش شد.شخصیت های اصلی در این دو کتاب آخر بزرگتر شدند و فضای داستان کم وبیش از آن حالت نوجوانانه در آمد و رگه هایی تلخ وارد داستان شد.در کتاب چهارم،بازگشت قطب شر ماجرا،یکی از مهمترین عامل این تغییر فضا بود.چرا که از این به بعد موقعیت های خوفناک ،به سادگی با تلاش قهرمانان کتاب قابل حل نبود و نیروی شر،تبدیل به تهدیدی کاملا جدی و دائمی شده بود.همین امر باعث افزایش شمار طرفداران کتاب در میان بزرگسالان شد.در این شرایط،انتظار کشیدن برای انتشار کتاب پنجم بسیار سخت بود.
برای اولین بار بین انتشار دو کتاب از این مجموعه،چند سال وقفه افتاد.تعداد طرفداران کتاب که در سایت های اینترنتی در باره ی سرنوشت کاراکتر ها و اتفاق های جلدهای بعدی با هم بحث می کردند،بی شمار بود.همین طور تعداد سایتهایی که با استفاده از فضای داستان ،محیطی طراحی کرده بودند پر از قسمت های عجیب و جالب.در یک بخش،مراجعه کنندگان را گروه بندی می کردند وبعضی را به گریفیندور می فرستادند و بعضی دیگر را به اسلایترین.در بخشی دیگر بین این گروه ها و اعضا یشان،بازی های گروهی ترتیب می دادند.اخبار و شایعات ،زندگی نامه رولینگ،مصاحبه با او،عکس ها وتیزر ها وپوستر های فیلم و مصاحبه با عوامل شان در اشکال گوناگون قابل دسترس بود و تعداد سایت های ارائه دهنده هر روز بیشتر می شد.
اما این سیر که در اکثر کشورهای اروپایی وآمریکایی،طی 4یا5سال طی شد،در ایران یک شبه پیموده شد.تا پیش از سال 1379،خبر های پراکنده ای از رواج پدیده ی هری پاتر به ایران هم رسیده بود و آنها که اهل دنبال کردن اخبارفرهنگی کشور های دیگر بودند،می دانستند که خانمی به نام جی.کی.رولینگ مشغول نوشتن سری کتاب هایی به نام هری پاتر است؛کتاب های که طرفداران بسیاری دارد و کمپانی برادران وارنر هم درحال تهیه ی فیلمی بر اساس اولین جلد این کتاب هاست.
در سال 1379،ترجمه ی هر چهار جلد منتشر شده وتا آن مقطع تقریبا هم زمان وارد بازار کتاب ایران شد. به تدریج رقابت آغاز شد و انتشاراتی های زیادی اقدام به ترجمه ی این کتاب ها کردند.اما دراین میان کتابسرای تندیس به دلیل ترجمه ی بهتر و روانتر خانم ویدا اسلامیه نسبت به دیگرمترجمان و همچنین سر و شکل جذاب تر و آبرومندانه تر کتا بها ،از رقبای خود پیشی گرفت.در ماه های اول انتشار این کتاب ها در ایران ،بیشتر خوانندگان،نوجوان بودند که از اهمیت این کتاب ها قبلا با خبر شده بودند و گرنه بسیاری از علاقمندان کنونی هری پاتر،در آن زمان هنوزاین کتاب را کشف نکرده بودند .حدود یک سال بعد ،فیلم هری پاتر و سنگ جادو نمایش داده شد و در هفته ی اول نسخه های درب و داغان فیل به اینجا هم رسید.موفقعت این فیلم در گیشه و کنجکاوی عمومی نسبت به اصل داستان ،باعث شد خیلی ها پیش از اینکه کتاب را بخوانند فیلم را ببینند ،اگر کسانی هم بودند که از تماشای فیلم به این شکل خود داری کرده بودند ،وقتی فیلم با دوبله بسیار بد از تلویزیون پخش شد،دیگر تقریبا همه یک چیزهایی از هری پاتر می دانستند و تصویری_هر چند ناقص و مبهم_از کل ماجرا بدست آورده بودند و البته بودند کسانی که تا مدت ها پس از دیدن فیلم(و حتی تا امروز) خبر نداشتند که این فیلم براساس یک کتاب مشهور و جریان ساز ساخته شده!
و این موقع بود که بحث هری پاتر در ایران هم داغ شد.اکثر مجلات و روزنامه ها پس از اکران فیلم هری پاتر وسنگ جادوگر ؛تازه متوجه این موج شدند وشروع به چاپ مطالبی در این باب کردند،گرچه اکثر یا درباره ی فیلم بود و یا به خود جی.کی.رولینگ و داستان زندگی اش می پرداخت.بحث کتاب ها در این میان ،تقریبا فراموش شده بود والبته طبق معمول مطلب تالیفی در میان انبوه مطالب ترجمه شده کمتر به چشم می خورد.
ازآن زمان تا کنون اوضاع بر همین منوال بوده؛هر وقت بهانه ای وجود داشته،مطبوعات چند مطلب مناسبی تدارک دیده اند،مثلا هم زمان با انتشار کتاب پنجم ویا اکران فیلم های هری پاتر و تالار اسرار و هری پاتر و زندانی آزکابان،بحث ها دوباره در می گیرند و بازار داغ می شود و پس از چندی ،هیجان ماجرا فروکش و تا اکران فیلم بعدی یا انتشار جلد بعدی ،کسی حرفی ندارد که بزند.باز هم اکثر نشریات به مطالب ترجمه بسنده می کنند و باز هم به هری پاتر به عنوان یک پدیده ی ادبی-فرهنگی پرداخته نمی شود.در واقع ،رویکرد کلی نسبت به پدیده ی هری پاتر،اصلا در حد و اندازه ی میزان استقبال از آن و تاثیر گذاری اش نبوده و کسی اهمیتی به این واقعیت نداده که در بین نسل نوجوان و جوان امروز کم تر کتابی به چنین جایگاهی دست پیدا کرده است.
در فضای فرهنگی ایران ،نه تنها تحلیل جامع و قابل توجهی در این خصوص انجام نشد بلکه کل قضیه با نوعی بی تفاوتی و یا حتی واکنش منفی روبرو شد.هیچ انتشاراتی شناخته شده و معتبری دست به انتشار این کتاب ها نبود،هیچ مترجم تراز اولی در پی ترجمه ی این آثار بر نیامد و تقریبا هیچ منتقد ادبی و هنری شناخته شده ای درباره ی آنها اظهار نظر نکرد و در نهایت هری پاتر در مقام پدیده ی ادبی ،به رسمیت شناخته نشد و فقط اظهار نظرهایی پراکنده از صاحب نظران هنری در افواه به گوش رسید.
والبته این رفتار ،چندان هم بی سابقه نیست ؛تا همین چندسال پیش جامعه ی روشنفکری ایران ترجمه ی هر نوع کتاب پر فروش خارجی را تحقیر می کرد واظهار نظر درباره ی پدیده های پر مخاطب دون شأن خود می دانست و نوبت صحبت درباره ی این ها که می رسید به «نخواندن» و«ندیدن» و«ندانستن» افتخار می کرد.تأثیرات این نوع رفتار ها در نسل جدید صاحب نظران هم مشاهده می شد و همین چندی پیش بود که یکی از این ها برای مرحوم احمد میرعلایی اظهارتأسف می کرد که به خاطر یک لقمه نان حاضر شد کتابی از دشیل همت(ترکه مرد)را ترجمه کند!
آن چند نفری هم که صحبت درباره ی کتاب های هری پاتر را در شأن خود دانسته اند ،به طور ضمنی گفته اند که کتاب ها را کامل نخوانده اند و به اظهار نظرهایی مثل :«سی چهل صفحه خواندم ،خوشم نیامد »،«نخوانده ام اما می دانم درباره ی چیه»،«از چیزهای تخیلی خوشم نمی آید»،«این چیزها برای کتاب خوان های حرفه ای جذابیتی ندارد»و...قناعت کردند.بامرور معدود مطالب تألیفی چاپ شده در نشریات هم مشخص است نویسندگان این مطالب یا اصلا کتاب ها را نخوانده اند و بر مبنای فیلم ها یا تصویری که از کل این جریان دارند به اظهار نظر پرداختند و یا به خواندن فصل هایی اکتفا کرده اند .چند نفرشان هم اظهار نظر های کلی کرده اند و گفته اند که این آثار از لحاظ ادبی ارزش چندانی ندارند و موفقیت کتاب ها به دلیل ارزش های ادبی نیست بلکه به حواشی مربوط است،مثلا این که جی.کی.رولینگ موضوع همیشه جذاب سحر وجادو را انتخاب کرده وبا ذهن خلاق خود ،شخصیت ها و اتفاقاتی عجیب و جذاب و در عین حال مهیج پدید آورده،بهترین مکان را در جهت جلب نظر مخاطبان خود برگزیده(یک مدرسه) ،شخصیت های قصه اش را از میان نوجوانان انتخاب کرده،هری را در مقام پسری یتیم و تنها که اطرافیانش او را درک نمی کنند نشانده،...بنابراین بدیهی است که جمع کردن این همه عوامل و عناصر جذاب باعث می شود داستان پر طرفداری بوجود بیاید !
آیا واقعا جمع شدن این عوامل در کنار هم،می تواند رمانی را به یکی از محبوبترین ها و پرفروش ترین رمان های این روزگار تبدیل کند ؟آیا برای بچه هایی که با بازی های غریب کامپیوتری و فیلم ها و کارتون های علمی- تخیلی بزرگ شده اند ،حضور این عبارت می تواند به خودی خود جذاب باشد؟
آیا برای ایجاد انسجام و پیوستگی بین این عوامل و صدها ایده ی کوچک و کم نظیر که با ظرافت تمام در هر کدام از این داستان ها گنجانده شده ،فقط داشتن یک ذهن خلاق کافی است؟بدون شک آن کسی که بر اساس شنیده ها و اظهار نظرها ،دیدن فیلم ها،از پیش دانستن طرح اصلی قصه ها و یا خواندن سرسری ترجمه ی کتاب های «پدیده ی هری پاتر » اظهار نظر می کنند ،کوچک ترین تصویری از دلایل تأثیرگذاری عظیم این مجموعه داستان ها بدست نیاورده اند .و حیرت انگیز ترین بخش ماجرا این است که همین ها ،وقتی توضیح قابل قبولی برای این موفقیت بی سابقه پیدا نمی کنند ،فورا به سراغ راه حل همیشگی می روند :تئوری دایی جان ناپلئونی!می گویند که تدارک این کتاب ها با مقاصد سیاسی انجام شده و هزینه ی بسیاری صرف این کتاب ها شده و یکی از عوامل موثر در موفقعیت این کتاب ها «تبلیغات»است!!ظاهرا هر دو گروه مورد بحث ما از جریان های مشهور دوری می کنند ،هر کدام به دلایل خودشان!
منبع:دنیای تصویر
انتشار هری پاتر وسنگ جادودر سال1997وتبعاتی که بدنبال داشت،در نوع خود با اهمیت،عجیب و بی سابقه بود.نویسنده ای گمنام و ناشناخته موفق به تحریرکتابی شده بود که نوجوانان این دوران،خواندن آن را به انجام بازی های جذاب کامپوتری ترجیح می دادند.و علاوه بر این ،داستانی که اکثر شخصیت های آن نوجوان بودند و حوادثش در یک مدرسه می گذشت،بین جوانان و بزرگسالان هم محبوبیت یافته بود.محبوبیت این کتاب به کشورهای اروپایی و آمریکایی محدود نمی شود و کمتر نوجوانی بود که نتواند با این اثر ارتباط برقرار کند .این کتاب جوایز بسیاری را _به خصوص در حیطه ی کتاب های کودکان و نوجوانان _از آن خود کرد و نویسنده اش را به یکی از مشهورترین نام ها بدل کرد.
جی.کی.رولینگ با ناباوری به این وقایع می نگریست و بعد با پولی که بدست آورد،با خیال آسوده مشغول نوشتن دومین کتاب این هفتگانه،هری پاتر و تالار اسرار شد.کتاب دوم در سال 1998 منتشر و بلافاصله با استقبالی بی نظیرمواجه شد.با انتشار جلد سوم وچهارم،یعنی هری پاتر و زندانی آزکابان در سال1999وهری پاتر و جام آتش در سال2000محبوبیت این کتاب ها بیش از پیش شد.شخصیت های اصلی در این دو کتاب آخر بزرگتر شدند و فضای داستان کم وبیش از آن حالت نوجوانانه در آمد و رگه هایی تلخ وارد داستان شد.در کتاب چهارم،بازگشت قطب شر ماجرا،یکی از مهمترین عامل این تغییر فضا بود.چرا که از این به بعد موقعیت های خوفناک ،به سادگی با تلاش قهرمانان کتاب قابل حل نبود و نیروی شر،تبدیل به تهدیدی کاملا جدی و دائمی شده بود.همین امر باعث افزایش شمار طرفداران کتاب در میان بزرگسالان شد.در این شرایط،انتظار کشیدن برای انتشار کتاب پنجم بسیار سخت بود.
برای اولین بار بین انتشار دو کتاب از این مجموعه،چند سال وقفه افتاد.تعداد طرفداران کتاب که در سایت های اینترنتی در باره ی سرنوشت کاراکتر ها و اتفاق های جلدهای بعدی با هم بحث می کردند،بی شمار بود.همین طور تعداد سایتهایی که با استفاده از فضای داستان ،محیطی طراحی کرده بودند پر از قسمت های عجیب و جالب.در یک بخش،مراجعه کنندگان را گروه بندی می کردند وبعضی را به گریفیندور می فرستادند و بعضی دیگر را به اسلایترین.در بخشی دیگر بین این گروه ها و اعضا یشان،بازی های گروهی ترتیب می دادند.اخبار و شایعات ،زندگی نامه رولینگ،مصاحبه با او،عکس ها وتیزر ها وپوستر های فیلم و مصاحبه با عوامل شان در اشکال گوناگون قابل دسترس بود و تعداد سایت های ارائه دهنده هر روز بیشتر می شد.
اما این سیر که در اکثر کشورهای اروپایی وآمریکایی،طی 4یا5سال طی شد،در ایران یک شبه پیموده شد.تا پیش از سال 1379،خبر های پراکنده ای از رواج پدیده ی هری پاتر به ایران هم رسیده بود و آنها که اهل دنبال کردن اخبارفرهنگی کشور های دیگر بودند،می دانستند که خانمی به نام جی.کی.رولینگ مشغول نوشتن سری کتاب هایی به نام هری پاتر است؛کتاب های که طرفداران بسیاری دارد و کمپانی برادران وارنر هم درحال تهیه ی فیلمی بر اساس اولین جلد این کتاب هاست.
در سال 1379،ترجمه ی هر چهار جلد منتشر شده وتا آن مقطع تقریبا هم زمان وارد بازار کتاب ایران شد. به تدریج رقابت آغاز شد و انتشاراتی های زیادی اقدام به ترجمه ی این کتاب ها کردند.اما دراین میان کتابسرای تندیس به دلیل ترجمه ی بهتر و روانتر خانم ویدا اسلامیه نسبت به دیگرمترجمان و همچنین سر و شکل جذاب تر و آبرومندانه تر کتا بها ،از رقبای خود پیشی گرفت.در ماه های اول انتشار این کتاب ها در ایران ،بیشتر خوانندگان،نوجوان بودند که از اهمیت این کتاب ها قبلا با خبر شده بودند و گرنه بسیاری از علاقمندان کنونی هری پاتر،در آن زمان هنوزاین کتاب را کشف نکرده بودند .حدود یک سال بعد ،فیلم هری پاتر و سنگ جادو نمایش داده شد و در هفته ی اول نسخه های درب و داغان فیل به اینجا هم رسید.موفقعت این فیلم در گیشه و کنجکاوی عمومی نسبت به اصل داستان ،باعث شد خیلی ها پیش از اینکه کتاب را بخوانند فیلم را ببینند ،اگر کسانی هم بودند که از تماشای فیلم به این شکل خود داری کرده بودند ،وقتی فیلم با دوبله بسیار بد از تلویزیون پخش شد،دیگر تقریبا همه یک چیزهایی از هری پاتر می دانستند و تصویری_هر چند ناقص و مبهم_از کل ماجرا بدست آورده بودند و البته بودند کسانی که تا مدت ها پس از دیدن فیلم(و حتی تا امروز) خبر نداشتند که این فیلم براساس یک کتاب مشهور و جریان ساز ساخته شده!
و این موقع بود که بحث هری پاتر در ایران هم داغ شد.اکثر مجلات و روزنامه ها پس از اکران فیلم هری پاتر وسنگ جادوگر ؛تازه متوجه این موج شدند وشروع به چاپ مطالبی در این باب کردند،گرچه اکثر یا درباره ی فیلم بود و یا به خود جی.کی.رولینگ و داستان زندگی اش می پرداخت.بحث کتاب ها در این میان ،تقریبا فراموش شده بود والبته طبق معمول مطلب تالیفی در میان انبوه مطالب ترجمه شده کمتر به چشم می خورد.
ازآن زمان تا کنون اوضاع بر همین منوال بوده؛هر وقت بهانه ای وجود داشته،مطبوعات چند مطلب مناسبی تدارک دیده اند،مثلا هم زمان با انتشار کتاب پنجم ویا اکران فیلم های هری پاتر و تالار اسرار و هری پاتر و زندانی آزکابان،بحث ها دوباره در می گیرند و بازار داغ می شود و پس از چندی ،هیجان ماجرا فروکش و تا اکران فیلم بعدی یا انتشار جلد بعدی ،کسی حرفی ندارد که بزند.باز هم اکثر نشریات به مطالب ترجمه بسنده می کنند و باز هم به هری پاتر به عنوان یک پدیده ی ادبی-فرهنگی پرداخته نمی شود.در واقع ،رویکرد کلی نسبت به پدیده ی هری پاتر،اصلا در حد و اندازه ی میزان استقبال از آن و تاثیر گذاری اش نبوده و کسی اهمیتی به این واقعیت نداده که در بین نسل نوجوان و جوان امروز کم تر کتابی به چنین جایگاهی دست پیدا کرده است.
در فضای فرهنگی ایران ،نه تنها تحلیل جامع و قابل توجهی در این خصوص انجام نشد بلکه کل قضیه با نوعی بی تفاوتی و یا حتی واکنش منفی روبرو شد.هیچ انتشاراتی شناخته شده و معتبری دست به انتشار این کتاب ها نبود،هیچ مترجم تراز اولی در پی ترجمه ی این آثار بر نیامد و تقریبا هیچ منتقد ادبی و هنری شناخته شده ای درباره ی آنها اظهار نظر نکرد و در نهایت هری پاتر در مقام پدیده ی ادبی ،به رسمیت شناخته نشد و فقط اظهار نظرهایی پراکنده از صاحب نظران هنری در افواه به گوش رسید.
والبته این رفتار ،چندان هم بی سابقه نیست ؛تا همین چندسال پیش جامعه ی روشنفکری ایران ترجمه ی هر نوع کتاب پر فروش خارجی را تحقیر می کرد واظهار نظر درباره ی پدیده های پر مخاطب دون شأن خود می دانست و نوبت صحبت درباره ی این ها که می رسید به «نخواندن» و«ندیدن» و«ندانستن» افتخار می کرد.تأثیرات این نوع رفتار ها در نسل جدید صاحب نظران هم مشاهده می شد و همین چندی پیش بود که یکی از این ها برای مرحوم احمد میرعلایی اظهارتأسف می کرد که به خاطر یک لقمه نان حاضر شد کتابی از دشیل همت(ترکه مرد)را ترجمه کند!
آن چند نفری هم که صحبت درباره ی کتاب های هری پاتر را در شأن خود دانسته اند ،به طور ضمنی گفته اند که کتاب ها را کامل نخوانده اند و به اظهار نظرهایی مثل :«سی چهل صفحه خواندم ،خوشم نیامد »،«نخوانده ام اما می دانم درباره ی چیه»،«از چیزهای تخیلی خوشم نمی آید»،«این چیزها برای کتاب خوان های حرفه ای جذابیتی ندارد»و...قناعت کردند.بامرور معدود مطالب تألیفی چاپ شده در نشریات هم مشخص است نویسندگان این مطالب یا اصلا کتاب ها را نخوانده اند و بر مبنای فیلم ها یا تصویری که از کل این جریان دارند به اظهار نظر پرداختند و یا به خواندن فصل هایی اکتفا کرده اند .چند نفرشان هم اظهار نظر های کلی کرده اند و گفته اند که این آثار از لحاظ ادبی ارزش چندانی ندارند و موفقیت کتاب ها به دلیل ارزش های ادبی نیست بلکه به حواشی مربوط است،مثلا این که جی.کی.رولینگ موضوع همیشه جذاب سحر وجادو را انتخاب کرده وبا ذهن خلاق خود ،شخصیت ها و اتفاقاتی عجیب و جذاب و در عین حال مهیج پدید آورده،بهترین مکان را در جهت جلب نظر مخاطبان خود برگزیده(یک مدرسه) ،شخصیت های قصه اش را از میان نوجوانان انتخاب کرده،هری را در مقام پسری یتیم و تنها که اطرافیانش او را درک نمی کنند نشانده،...بنابراین بدیهی است که جمع کردن این همه عوامل و عناصر جذاب باعث می شود داستان پر طرفداری بوجود بیاید !
آیا واقعا جمع شدن این عوامل در کنار هم،می تواند رمانی را به یکی از محبوبترین ها و پرفروش ترین رمان های این روزگار تبدیل کند ؟آیا برای بچه هایی که با بازی های غریب کامپیوتری و فیلم ها و کارتون های علمی- تخیلی بزرگ شده اند ،حضور این عبارت می تواند به خودی خود جذاب باشد؟
آیا برای ایجاد انسجام و پیوستگی بین این عوامل و صدها ایده ی کوچک و کم نظیر که با ظرافت تمام در هر کدام از این داستان ها گنجانده شده ،فقط داشتن یک ذهن خلاق کافی است؟بدون شک آن کسی که بر اساس شنیده ها و اظهار نظرها ،دیدن فیلم ها،از پیش دانستن طرح اصلی قصه ها و یا خواندن سرسری ترجمه ی کتاب های «پدیده ی هری پاتر » اظهار نظر می کنند ،کوچک ترین تصویری از دلایل تأثیرگذاری عظیم این مجموعه داستان ها بدست نیاورده اند .و حیرت انگیز ترین بخش ماجرا این است که همین ها ،وقتی توضیح قابل قبولی برای این موفقیت بی سابقه پیدا نمی کنند ،فورا به سراغ راه حل همیشگی می روند :تئوری دایی جان ناپلئونی!می گویند که تدارک این کتاب ها با مقاصد سیاسی انجام شده و هزینه ی بسیاری صرف این کتاب ها شده و یکی از عوامل موثر در موفقعیت این کتاب ها «تبلیغات»است!!ظاهرا هر دو گروه مورد بحث ما از جریان های مشهور دوری می کنند ،هر کدام به دلایل خودشان!
منبع:دنیای تصویر
Re: هری پاتر از دیدگاه مجله دنیای...