هرولد بلوم- ترجمه علي ملائكه: به جنگ «هري پاتر» رفتن در اين زمان مانند مبارزه جويي هملت در برابر دريايي از مشكلات است. و به جنگ دريا رفتن هيچ گاه پايان نمي پذيرد. شبه «پديده» هري پاتر بدون شك براي مدتي ادامه خواهد يافت، همچنان كه جي. آر. آر تالكين اين چنين بود و سپس محو مي شود.
به نقل از روزنامه شرق

روزنامه رسمي ضد _ فرهنگ غالب، نيويورك تايمز، آنچنان مبهوت كتاب هاي هري پاتر شده است كه سياست جديدي براي مرور كتاب هاي نه چندان فرهيخته خود برقرار كرده است. به جاي انبوهي از كتاب هاي گريشام ها، كلنسي ها، كرايتون ها و كينگ ها و ساير آثار تخيلي عامه پسند در فهرست كتاب هاي پرفروش تخيلي آن، اكنون كتاب هاي پاتر در راس فهرست جداگانه كتاب هاي كودكان قرار خواهند گرفت. به اين ترتيب جي. كي . رولينگ، روايتگر هري پاتر، تمايزي غير معمول دارد. او سياست سياستگذار را تغيير داده است.

بينش تخيلي

من كتاب هاي جديد ادبيات كودكان را هنگامي كه بتوانم ارزشي در آنها بيابم مي خوانم. اما سعي نكرده ام كه همه كتاب هاي رولينگ را بخوانم؛ تنها ۳۰۰ صفحه از كتاب اول از اين رشته كتاب ها يعني «هري پاتر و سنگ جادو» را خوانده ام كه بنا به اقوال بهترين آنها است. گرچه كتاب خوب نوشته نشده است، در رده خودش دچار نقص جدي نيست. بسيار بهتر است كه فيلم «جادوگر اُز» را ديد تا كتابي را خواند كه فيلم بر مبناي آن ساخته شده است؛ اما حتي كتاب هم بينش تخيلي اصيلي دارد. «هري پاتر و سنگ جادو» اين گونه نيست؛ براي همين لازم است كه دلايل موفقيت كتاب (و دنباله هايش) را در جايي ديگر جست وجو كرد. چنين فرضي بايد با ملاحظه اي در مورد اين كه چرا و چگونه تقاضا براي خواندن هري پاتر وجود دارد دنبال شود.

الگوي غايي هري پاتر، كتاب «ايام تحصيل تام براون» نوشته «تاماس هيوز» منتشر شده به سال ۱۸۵۷ است.

اين كتاب توصيف كننده مدرسه «رگبي» است كه «تاماس آرنولد» ترسناك مدير آن است، كسي كه اكنون به عنوان پدر «ماتيو آرنولد»، منتقد شعر دوره ويكتوريا، به ياد آورده مي شود. اما كتاب «هيوز» كه هنوز كاملاً خواندني است، فانتزي نيست، واقع گرايانه است. رولينگ كتاب «ايام تحصيل تام براون» را به دست گرفته و آن را در آينه تالكين دوباره ديده است. آميزه منتج از خلقيات يك بچه مدرسه اي به همراه آزادي از محدوديت هاي واقعيت آزمايي ممكن است كه براي من عجيب و غريب به نظر برسد، اما دقيقاً همان چيزي است كه ميليون ها كودك و والدينشان در اين زمان به آن تمايل دارند و از آن استقبال مي كنند.

در دنباله مطلب در جاي خود به برخي از نارسايي هاي هري پاتر اشاره خواهم كرد، اما اين نكته را در خاطر خواهم داشت كه مخاطبي كه هري پاتر را مي خواند، فردي است كه بي شك ادبيات والا مانند كتاب هاي «باد در بيد» كنت گراهام يا «آليس در سرزمين عجايب» لوئيس كارول را نخواهد خواند. آيا بهتر نيست كه اين افراد كتاب هاي رولينگ را بخوانند تا اصلاً چيزي نخوانند؟ آيا آنها از رولينگ به سوي لذايذ ديرياب تر پيش خواهند رفت؟

رولينگ دو انگلستان را ارائه مي كند، اين جهاني و جادويي، كه نه به وسيله طبقات اجتماعي بلكه براساس تمايز افراد «كاملاً طبيعي» (ميان مايه و خودخواه) و طرفداران جادوگري تقسيم مي شوند. در واقع به نظر مي آيد كه جادوگران به همان ميزان «ماگل»ها (Muggles) _ نامي كه مردان و زنان جادوگر به نوع معمول مردم مي دهند _ جزو طبقه متوسط هستند؛ چرا كه اين گروه دلبسته جادوگري پسران و دخترانشان را به «هاگوارتز»، يك نظير مدرسه «رگبي» مي فرستند كه سحر و جادوگري در آن تدريس مي شود. «هاگوارتز» را «آلبوس دامبلدور» به عنوان مدير سرپرستي مي كند كه نسخه رولينگ از «گاندالف» تالكين است. جادوگران جوان آينده مانند هر بريتانيايي در حال رشد ديگري هستند، تنها بيش از حد معمول، ورزش و غذا اشتغال خاطر اصلي آنها است. (مسائل جنسي دست كم در جلد اول، ندرتاً وارد جهان رولينگ مي شود.)هري پاتر اكنون قهرمان چندين ميليون نفر كودك و بزرگسال است. بستگان «ماگل» او را بزرگ مي كنند، پس از آن كه والدين جادوگرش به وسيله «ولدمور» شرير كشته شده اند، جادوگري كه به موجودي افسانه اي و نهايتاً يك پساانسان بدل شده است. اينكه دقيقاً چرا هري بيچاره را والدين جادوگرش به خاله و شوهرخاله خودپسندش سپرده اند هرگز رولينگ روشن نمي كند، اما اين وضعيت اشاره خوبي است و باز هم بيانگر آن است كه اين بريتانياي جايگزين در واقع چقدر متعارف است. آنها قهرمان _ جادوگر بالقوه شان را به بستگان ناخوشايندش مي سپارند، به جاي آنكه بگذارند او به وسيله جادوگران و ساحران خوش رفتار بزرگ شود كه او را جزو خودشان مي دانند.به اين ترتيب، هري از رفتار بد تنفرآور «دورسلي»ها، ماگل هايي در حد اعلاي كلمه و پسر ديگرآزار آنها، «دادلي» رنج مي برد. در چند صفحه ابتدايي كتاب ممكن است احساس كنيم كه در فضاي فيلم «تامي» ساخته «كن راسل» قرار داريم، يك اپراي راك از گروه «The Who» به جز آنكه هري زود عقل رس شده بسيار سالم تر از «تامي» است. هري يتيم به زندگي اش ادامه مي دهد تا زماني كه جادوگران او را نجات مي دهند و به هاگوارتز مي فرستند تا به افتخار ايام تحصيل اش نايل شود.

هاگوارتز بسياري از طرفداران هري را مسحور مي كند، شايد به علت آنكه بسيار سرزنده تر از مدرسه هايي است كه آنها مي روند، اما به نظر من اين مدرسه بيش از آنكه گروتسك باشد ملال آور ست؛ هنگامي كه مردان و زنان جادوگر آينده بريتانيا در حال تعليم يافتن براي ساختن طلسم نيستند، خودشان را با ورزش هاي داخل مدرسه اي عجيب و غريبي، مشغول مي كنند. لحظه اي كه هري به نحوي قهرمانانه آزمون سخت مواجهه يا «والدمور» را از سر مي گذراند، به نحوي تحسين آميز آن را حل و فصل مي كند كه تسكيني بر اين ملال است.

مي توان به نحوي معقولانه شك داشت كه «هري پاتر و سنگ جادو» در آينده به يكي از آثار كلاسيك ادبيات كودكان بدل شود، اما رولينگ، هر چقدر هم كه اثرش داراي ضعف زيبايي شناختي باشد، دست كم شاخصي هزاره اي از فرهنگ عامه پسند ما است. مخاطبان بسيار انبوهش به او اهميتي همانند ستاره هاي راك، بت هاي سينمايي، گردانندگان برنامه هاي تلويزيوني و سياستمداران موفق مي دهند. سبك نثر او، كه مملو از كليشه است، باري بر خوانندگانش تحميل نمي كنند.

چگونه «هري پاتر و سنگ جادو» را بخوانيم؟ بهتر است كه در شروع با سرعت زياد آن را بخوانيم، شايد هم بهتر است با همان سرعت آن را به پايان برسانيم. چرا آن را بخوانيم؟ احتمالاً اگر نمي توانيد خود را متقاعد كنيد كه چيزي بهتر بخوانيد، مجبوريد به رولينگ اكتفا كنيد. آيا استفاده آموزشي توجيه كننده اي براي كتاب هاي رولينگ وجود دارد؟ آيا آنها شباهتي با آثار استفن كينگ دارند؟ چرا كتابي را بخوانيد كه اگر آنچه را مي خوانيد باعث غناي ذهن يا روح يا شخصيت تان نخواهد شد؟ تا آنجا كه من مي دانم، زنان و مردان جادوگر واقعي بريتانيا، يا آمريكا، ممكن است كه فرهنگي جايگزين براي افراد بيشتري فراهم كند.

شايد رولينگ براي ميليون ها غيركتابخوان خواننده مطبوع باشد زيرا آنها صميميت حسرت بار او را درك مي كنند و مي خواهند به دنياي او، تخيلي يا غير آن، بپيوندند. او ولع گسترده براي امور تخيلي را سيراب مي كند؛ آيا اين كار بدي است؟ دست كم طرفداران او براي لحظاتي هم كه شده از صفحه هاي تلويزيوني رهايي مي يابند و ممكن است به طور كامل احساس ورق زدن صفحات يك كتاب، هر كتابي را، به فراموشي نسپارند.

كودكان باهوش

و من با اين حال در مورد اين شيدايي نسبت به هري پاتر احساس راحتي نمي كنم و اميدوارم ناخرسندي من صرفاً يك خودپسندي روشنفكرانه يا حسرت زدگي براي فانتزي فرهيخته تري براي كودكان باهوش در همه سنين نباشد. آيا ممكن است كه ۳۵ ميليون نفر خريدار كتاب و فرزندانشان در اشتباه باشند؟ بله آنها در اشتباه بوده اند و همين گونه نيز باقي مي مانند مادامي كه بر پاتر اصرار مي ورزند.

گروه بزرگي از آثار بي كفايت براي بزرگسالان و كودكان زباله دان هاي اعصار را پر كرده اند. در زماني كه قضاوت عمومي نه بهتر و نه بدتر از آن چيزي است كه معركه گيران ايدئولوژيك، كه اين قدر مطالعه انسانگرايانه را به تباهي كشيده اند، جار زده مي شود، هر چيزي ممكن است رخ دهد. منتقدان فرهنگ با سرعت هر چه تمام تر هري پاتر را به درون برنامه درسي كالج هايشان وارد خواهند كرد و نيويورك تايمز تاييد ديگري را بر بلاهتي كه رهبري مي كند و تجسم مي بخشد جشن خواهد گرفت.